• Magazine
  • History
    • Genealogie >
      • Beers
      • Poortinga
      • Van der Pal >
        • de wantrouwige man
      • De Weerd
    • Runes in Frisia >
      • Frisian aspects of runic objects
      • The corpus of Frisian runic inscriptions
      • Kollum: in Fryske pilgrimaazje
      • Swedish runestones
      • Danish runestones
    • Medieval frescoes >
      • Fryske fresco's
      • Swedish frescoes
      • Danish frescoes >
        • Danish frescoes 3
        • De Master fan Elmelunde
    • Vlaamse Primitieven >
      • Het Lam Gods
      • Het MSK, Gent
      • De Vlaamse Primitieven in Brugge
    • The Georgian uprising on Texel
    • 1952: Swedish DC-3 shot down by USSR
  • Frysk
    • Ferhalen >
      • It kolbert
      • De Stetson
      • De útfretter
      • De hammer
      • Neskerijen
    • Essees >
      • Fitaliteit fan it Frysk 1 >
        • Fitaliteit fan it Frysk 2
        • Fitaliteit fan it Frysk 3
        • Fitaliteit fan it Frysk 4
      • It koarte ferhaal 1 >
        • It koarte ferhaal 2
        • It koarte ferhaal 3
      • It Hylper dialekt 1 >
        • It Hylper dialekt 2
        • It Hylper dialekt 3
        • It Hylper dialekt 4
        • It Hylper dialekt 5
    • Skanokollums >
      • In nije flagge foar Fryslân
      • Pyp pyp pyp
      • It ferlerne desennium
      • Drumstokjes
      • Fram of Arriva
      • Lochboek Aldfrysk
      • Kin dat ek yn 'e frituer?
      • Mohikaan
      • Wagenbruggeradeel
      • Taalemansipaasje
      • In kul as in hynst
      • National Geographic
      • Frysk beweger
      • Salpetersoer
    • Boekbesprekken >
      • Ulbe van Houten - De sûnde fan Haitze Holwerda
      • Steven de Jong - De Wuttelhaven del
      • Anne Popkema - Mearkes fan Grimm
      • Willem Schoorstra - Swarte ingels
      • Willem Schoorstra - Pier
      • Koos Tiemersma - Under wetter
      • Anne Wadman - De feestgongers
      • Trinus Riemersma - De reade bwarre
  Johannes Beers

Aldfryske skaaimerken

In nijsgjirrich aspekt fan de beide dialekten is dat der fan sein wurdt dat it nijere ûntjouwings fan it Frysk net meimakke hat en dêrtroch soene der klanken fan it Aldfrysk yn bewarre bleaun wêze.
Sawol De Boer (1950) as Miedema (1986) hawwe dêr ûndersyk nei dien.

Wat it Hylpersk oanbelanget binne der guon wurden dy’t tichter by it Aldfrysk (fan ‘e Súdwesthoeke), as by de Nijfryske  foarm lizze, bygelyks:

Aldfrysk            Hylpersk           Frysk

bok                    book                      boek
haech[1]            haach                   heech
land                      laand                    lân
hyo                        jo                            sy
fynda                    fynde                    fine

Beide fariëteiten hawwe yn guon posysjes de l bewarre dêr’t it Frysk dy hjoed-de-dei wei lit. Hoewol’t der lytse ferskillen binne tusken de Hylper en Molkwarder wurden, giet it yn beide dialekten om it útbliuwen fan de ûntjouwing, sa’t him dy’t yn it Frysk wol foardien hat.

Molkw.               Hylpersk           Frysk

ald                         aald                       âld
ienvaldig             eenfaldich          ienfâldich
haald                    haald                    hâld
goold                    goald                    goud
scholder              skoalder              skouder


Hier klikken om te bewerken.

Men kin op basis fan it boppesteande konludearje, dat stikmannich Aldfryske skaaimerken yn it Hylpersk bewarre bleaun binne, mar de reputaasje liket my grutter ta as de praktyk.  

Yn syn stúdzje hat De Boer hat in grut tal wurden samle, dêr’t fan oanjûn wurdt oft de Aldfryske klank bewarre bleaun is, oft de Aldfryske klank bewarre bleaun is of him ta in nije klank ûntjûn hat.

It is foar dit stik te folle om alle wurden en lûden mei inoar te ferlykjen; ik sil dêrom allinnich de by De Boer neamde wurden mei Aldfryske a ferlykje mei de Hylperske en Nijfryske wjergaders.

Aldfryske a
lappa
hlakkia
achta
macht
barna
fara
flarde
part
swara
swart
(be)waria
hals
Hylperske a
lap
lakje
acht
macht
barne
farre
flarde
part
swarre
swart
bewarje
hals
Nijfrysk
lape
laitsje
acht
macht
baarne
farre
flarde
part
swarre
swart
bewarje
hals

Dit binne de wurden dêr’t de Aldfryske a gelyk bleaun is yn it hjoeddeiske Hylpersk. Yn guon gefallen hat it Nijfrysk oare lûden as de ai yn laitsje of de aa yn baarne, mar likegoed is de Aldfryske a bewarre bleaun yn inkelde Nijfryske wurden: acht, farre, flarde, ensfh.

Hjir leit it Hylpersk tichter by it Aldfrysk, mar ek it Nijfrysk hat ldfryske lûden bewarre.

Aldfryske a
flax
nacht
wachtia
kamp
band
brand
hand
land
sand
to gadera
warm
ald
kald
wald
wrald
half
Hylperske a:
flaaks
naaet[2]
waaetsje[3]
kamp[4]
baand
braand
haend
laand
saand
tegaere
waerm
aald
kaald
waald
wraald
hael
Nijfrysk
flaaks
nacht
wachtsje
kamp
bân
brân
hân
lân
sân
tegearre
waarm
âld
kâld
wâld
wrâld
heal

Hjir is yn de Hylperske wurden de Aldfryske a ferfongen troch in oar lûd, nammentlik de (lange) a:.

Wat de Nijfryske wurden oanbelanget: hja hawwe oer it generaal ek in oar lûd krige (benammen de â yn sân en lân), mar yn de gefallen fan nacht, wachtsje en kamp hat no krekt  it Nijfrysk en net it Hylpersk de Aldfryske (koarte) a bewarre.

Wêr’t it Hylpersk de koarte a ferfongen hat troch in lange a, liket ek it Nijfrysk him distansearre te hawwen fan it Aldfrysk.

Aldfryske a
stapa
habba
lathia
wakia
jagia
klagia
hasa
nama
skamia
harkje
halia
kalde
bitalia
Hylperske ɛ
steppe
hewwe
ledde
wekje
jeie
kleie
hezze
nemme
skemje
herkje
helje
kelt[5]
betelje
Nijfrysk
stappe
hawwe/hewwe
lade
wekje
jeie
kleie
hazze
nimme
skamje
harkje
helje
kjeld
betelje

Op it plak dêr’t it Hylpersk fan de Aldfryske a in ɛ foarme hat, komme op in grut tal plakken it Ald- en Nijfrysk mei inoar oerien. It Nijfrysk hat de Aldfryske a noch altyd yn wurden as stappe, hawwe, lade, hazze, skamje en harkje.

It Nijfrysk hat yn safolle gefallen gjin klankferoaring makke, dêr’t it Hylpersk dat wol dien hat nei de ɛ, dat it Nijfrysk yn dizze gefallen tichter by it Aldfrysk leit.

Aldfryske a   Hylperske y[6]   Nijfrysk
branga           brynge                bringe
angel             yngel                   ingel
thanka           tynke                  tinke

Utgeande fan De Boer soene it Hylpersk en Nijfrysk hjir deselde ûntjouwing – wei fan it Aldfrysk – makke hawwe.

Rekkenet men lykwols mei Aldwesterlauwerskefoarmen fan de hjir brûkte Aldeasterlauwerske foarbylden as bringa,  ingel of thinka, dan is de klank likegoed yn itNijfrysk bewarre bleaun as yn it Hylpersk.

Al mei al liket der gjin reden te wêzen oan te nimmen datAldfryske lûden it Hylpersk better bewarre bleaun binne as yn it hjoeddeistige Frysk.

[1] De e yn dit wurd, wurdt brûkt om ferlinging fan de a oan te jaan.

[2] By útsûndering jou ik hjir de werjefte fan De Boer (1950) wer, mei ferlinge a:, it Hylpersk Wurdboek fan Blom jout hjir as Hylperske foarm nacht (naxt) wer, gelyk oan de Ald- en Nijfryske foarm.

[3] idem


[4] De Boer (1950) notearret hjir in a:, neffens it Hylper Wurdboek fan Blom hat kamp lykwols in koarte a, gelyk oan de Ald- en Nijfryske foarm

[5] Dit wurd komt by Blom net foar; ik folgje hjir de stavering fan De Boer.

[6] De Boer (1950) notearret hjir in i; ik folgje de stavering fan it Hylper Wurdboek fan Blom.
Aangestuurd door Maak uw eigen unieke website met aanpasbare sjablonen.
  • Magazine
  • History
    • Genealogie >
      • Beers
      • Poortinga
      • Van der Pal >
        • de wantrouwige man
      • De Weerd
    • Runes in Frisia >
      • Frisian aspects of runic objects
      • The corpus of Frisian runic inscriptions
      • Kollum: in Fryske pilgrimaazje
      • Swedish runestones
      • Danish runestones
    • Medieval frescoes >
      • Fryske fresco's
      • Swedish frescoes
      • Danish frescoes >
        • Danish frescoes 3
        • De Master fan Elmelunde
    • Vlaamse Primitieven >
      • Het Lam Gods
      • Het MSK, Gent
      • De Vlaamse Primitieven in Brugge
    • The Georgian uprising on Texel
    • 1952: Swedish DC-3 shot down by USSR
  • Frysk
    • Ferhalen >
      • It kolbert
      • De Stetson
      • De útfretter
      • De hammer
      • Neskerijen
    • Essees >
      • Fitaliteit fan it Frysk 1 >
        • Fitaliteit fan it Frysk 2
        • Fitaliteit fan it Frysk 3
        • Fitaliteit fan it Frysk 4
      • It koarte ferhaal 1 >
        • It koarte ferhaal 2
        • It koarte ferhaal 3
      • It Hylper dialekt 1 >
        • It Hylper dialekt 2
        • It Hylper dialekt 3
        • It Hylper dialekt 4
        • It Hylper dialekt 5
    • Skanokollums >
      • In nije flagge foar Fryslân
      • Pyp pyp pyp
      • It ferlerne desennium
      • Drumstokjes
      • Fram of Arriva
      • Lochboek Aldfrysk
      • Kin dat ek yn 'e frituer?
      • Mohikaan
      • Wagenbruggeradeel
      • Taalemansipaasje
      • In kul as in hynst
      • National Geographic
      • Frysk beweger
      • Salpetersoer
    • Boekbesprekken >
      • Ulbe van Houten - De sûnde fan Haitze Holwerda
      • Steven de Jong - De Wuttelhaven del
      • Anne Popkema - Mearkes fan Grimm
      • Willem Schoorstra - Swarte ingels
      • Willem Schoorstra - Pier
      • Koos Tiemersma - Under wetter
      • Anne Wadman - De feestgongers
      • Trinus Riemersma - De reade bwarre